همه چیز درباره ارتودنسی!

اُرتودُنسی (به انگلیسی: Orthodontics) یکی از رشته‌های تخصصی دندان‌پزشکی است. این کلمه مرکب است از دو واژهٔ لاتین «ارتو» به معنای «راست» و «درست»، و «ادوس» یا مشتق آن «دنس» به معنای «دندان». ارتودنسی یکی از مهمترین رشته‌های تخصصی دندانپزشکی است. همچنین اولین تخصص معرفی‌شده در دندانپزشکی می‌باشد.

کار ارتودنسی بیشتر تصحیح مال اکلوژن یا جفت‌شدن نامناسب دندان‌هاست. این امر می‌تواند ناشی از موقعیت نادرست دندان‌ها یا دو فک نسبت به هم باشد، یا ممکن است درجاتی از هر دو مشکل در یک فرد موجود باشد. درمان‌های ارتودنسی ممکن است تنها بر تصحیح موقعیت دندان‌ها یا تغییر الگو و جهت رشد دو فک (درمان‌های ارتوپدیک) متمرکز باشد. از جنبهٔ دیگر می‌توان درمان‌های ارتودنسی را به درمان با دستگاه‌های ثابت و متحرک تقسیم کرد. دستگاه‌های ثابت دستگاه‌هایی هستند که در طول درمان نیازی به خارج نمودن آنها از دهان توسط بیمار وجود ندارد و اجزای اصلی تشکیل‌دهندهٔ آنها براکت و سیم می‌باشد. براکت‌ها همان اجزای کوچکی هستند که توسط چسب خاصی به دندان چسبانده می‌شوند. در بین مردم از اصطلاح سیم‌کشی یا سیم‌بستن دندان هم برای اشاره به این عمل استفاده می‌شود. دستگاه‌های متحرک انواعی هستند که بیمار می‌تواند در طول درمان آنها را از دهانش خارج کند، البته گاهی این خارج نمودن ممکن است بنا بر تجویز ارتودنتیست محدود به زمان‌های کوتاهی مانند زمان غذاخوردن یا مسواک‌زدن باشد. این نوع دستگاه‌ها در بین مردم به «پلاک» مشهورند.

زمان مناسب ارتودنسی:

زمان مناسب برای شروع درمان ارتودنسی بستگی به نوع ناهنجاری دارد؛ در مورد بیمارانی که مشکلات اسکلتی دارند، به‌عنوان مثال فک بالای آنها جلوتر از موقعیت طبیعی است یا برعکس فک پایین‌شان عقب‌تر از موقعیت مناسب خود قرار گرفته، بهترین زمان برای شروع درمان، سال‌های قبل از بلوغ است چون می‌توان از رشد کودکان و نوجوانان برای درمان این ناهنجاری‌ها استفاده کرد، بنابراین حوالی سن ۹سالگی برای دختر خانم‌ها و حوالی سن ۱۱سالگی برای پسرها توصیه می‌شود. در مورد مشکلاتی که صرفاً مربوط به دندان‌ها می‌شود محدودیت سنی وجود نداشته ولی زمان طلایی برای درمان حوالی ۱۲سالگی است. بر اساس توصیه انجمن دندانپزشکان آمریکا (ADA) بهترین سن ویزیت جهت دندانپزشک عمومی مقارن با رویش دندانهای شیری یعنی حدود ۷ سال اول تولد می‌باشد.

اگر ناهنجاری ها مربوط به استخوان فک باشد و تا قبل از بلوغ تشخیص داده نشود، بیمار ممکن است نیاز به جراحی فک پیدا کند. بنابراین تشخیص به موقع (محدوده سنی 6 تا 10 سالگی) می‌تواند باعث جلوگیری از جراحی فک و صورت، و تامین زیبایی در سن بالاتر می شود. با این حال برای ارتودنسی محدودیت زمانی معمولاً وجود ندارد و تا زمانی که دندان در دهان سالم است می توان این درمان را انجام داد؛ ولی هرچه سن کمتر باشد بهتر است.

آیا کاندید مناسب ارتودنسی هستم؟

زمانی که فرد دارای مشکلاتی مانند نامرتبی دندان‌ها، نبود دندان یا وجود فاصله بین دندان‌ها، داشتن دندان اضافی، زاویه و چرخش دندان‌ها یا مشکلاتی از قبیل جلو یا عقب بودن فک‌ها نسبت به جمجمه باشد که تمامی این موارد توسط متخصص ارتودنسی تشخیص داده می‌شود، شخص کاندید انجام درمان ارتودنسی می‌باشد.
قبل از شروع هرگونه درمان ارتودنسی، دندانپزشک شما باید از عدم وجود هرگونه پوسیدگی یا مشکلات لثه نظیر التهاب یا تحلیل مطمئن شود. در صورت وجود هرگونه پوسیدگی یا مشکلات لثه بهتر است ابتدا طرح درمان ارتودنسی شما توسط متخصص ارتودنسی مشخص گردد و سپس اقدام به ترمیم دندان‌ها نمائید. دلیل این امر این است که ممکن است بعضی از دندان‌های پوسیده یا مشکل‌دار در طرح درمان ارتودنسی کشیده شوند و شما نیاز به صرف هزینه برای ترمیم آن‌ها نداشته باشید.

متخصص ارتودنسی

ارتودنسی در بسیاری از کشورهای دنیا با تفاوتهایی آموزش داده می‌شود. در ایران یک دندانپزشک پس از ۶ سال تحصیل دندانپزشکی و اخذ مدرک دکترای عمومی دندانپزشکی می‌تواند در آزمون پذیرش دستیار (رزیدنت) تخصصی دندانپزشکی شرکت کند و در صورت قبولی وارد این دورهٔ تخصصی شود. طول دورهٔ رسمی تخصص ارتودنسی در ایران ۳ سال است.

ارتودنسی در واقع یکی از شاخه‌های تخصصی دندانپزشکی است که برای زیباتر شدن صورت و دندان‌ها و بهبود عملکرد آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. کجی دندان‌ها، اوربایت و آندربایت(جلوتر بودن بیش از اندازه دندان‌های بالا یا پایین)، کراس بایت، شلوغی دندان‌ها و اختلال‌های مربوط به فک از مشکلاتی است که توسط متخصصان ارتودنسی درمان می‌شود. با اینکه دندانپزشکان عمومی هم می‌توانند ارتودنسی انجام دهند، اما دانش و تجربه کافی در این زمینه ندارند.

در ایران متخصصین مورد تأیید وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی، کلمه متخصص را در مهر طبابت خود قید می‌کنند که با جستجو در اطلاعات پزشکان در درگاه سازمان نظام پزشکی قابل بررسی است.

انواع دستگاه‌های ارتودنسی

در یک دسته‌بندی کلی ارتودنسی در ۶ نوع انجام می‌شود
ارتودنسی متحرک

ارتودنسی ثابت

ارتودنسی با استفاده از براکت‌های فلزی

ارتودنسی با براکت‌های همرنگ دندان

ارتودنسی برایکت‌های فلزی یا سرامیکی بدون الاستیک

ارتودنسی از پشت دندان یا سیستم لینگوال

ارتودنسی شفاف یا Invisalign

البته نوع دیگری از ارتودنسی به نام ارتودنسی سریع نیز وجود دارد که در درمان‌های رایج استفاده نمی‌شود و به همین خاطر در این دسته‌بندی گنجانده نمی‌شود.

مهم ترین اجزای ارتودنسی

براکت ها :براکت ها در واقع عامل ارتباطی بین سیم ارتودنسی و سیستم دندانی بیمار هستند. این وسایل از جنس فلز و یا مواد سرامیکی همرنگ دندان بوده و بر روی تک تک دندان هایی که ارتودنتیست می خواهد آن ها را حرکت دهد. توسط ماده چسبنده ظریفی نصب می شوند.

بندهای فلزی :حلقه های فلزی که در اکثر مواقع دور دندان آسیای بزرگ قرار می گیرد و ارتودنتیست سیم را در داخل کانال ویژه ای که روی این حلقه نصب است قرار می دهد. این حلقه فلزی توسط یک ماده خاص به دندان چسبیده و محکم می شود.

سیم ارتودنسی

قلاب های الاستیکی و بندهای لاستیکی

لیگاچر .

یافته های علمی

1) در گذشته عقیده بر این بود که برای پیشگیری از بهم ریختگی دندان های جلویی (قدامی) فک پایین، بعد از اتمام ارتودنسی، دندان های عقل پایین کشیده شود. ولی امروزه مشخص شده که حضور یا عدم حضور دندان عقل عامل اصلی بهم ریختگی در دندان های قدامی فک پایین نیستند.
2) مکیدن انگشت و پستانک پس از سن 4 سالگی، موجب بروز بیماری های دهان و دندان از جمله پوسیدگی زودرس دندان ها و بی نظمی در قوس دندان ها می شود.